In een testament legt u vast wat er moet gebeuren als u er niet meer bent. Maar hoe houdt u de regie over uw leven als u er nog wel bent, maar niet meer kunt beslissen?
Notarissen hebben het er steeds drukker mee: levenstestamenten. Eind 2014 gingen meer dan vierduizend mensen per maand naar de notaris om hun wensen in zo’n bijzonder document vast te laten leggen. Want een levenstestament is anders dan een gewoon testament. In een gewoon testament staan de ‘laatste wensen’: wat iemand wil na het overlijden. Het levenstestament probeert de zaken te regelen wanneer iemand in leven is, maar niet meer in staat is om zelf beslissingen te nemen. Als u wilsonbekwaam bent, kunnen anderen bij de rechter een mentor (voor persoonlijke niet-financiële zaken), een bewindvoerder (voor financiële zaken) of een curator (voor beide) aanvragen bij de rechter. Zo kunnen zij namens u handelen. Met een levenstestament bepaalt u zelf wie dat zijn.
Medisch handelen
Het idee niet meer zelf te kunnen beslissen over belangrijke zaken baart veel mensen zorgen, zo blijkt uit Plus-onderzoek (i.s.m. MWM2) onder 1222 Sa-plussers.
Welke zaken? Bovenaan staan de beslissingen over medische handelingen en het levenseinde. Daarna volgt het kenbaar maken van de wensen met betrekking tot de uitvaart, op afstand gevolgd door de verkoop van de woning en het beheer van het vermogen.
Misbruik voorkomen
De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) wijst op het belang van het tijdig regelen van deze zaken, onder meer om financiële uitbuiting te voorkomen.
Op tijd afspraken maken over een volmacht of een levenstestament opstellen kan helpen om misbruik te voorkomen. Deze gevolmachtigde moet dan in elk geval tekenen bij dergelijke beslissingen. Het is belangrijk om daar niet mee te wachten tot het écht nodig is, maar dat juist vooraf te regelen. Alleen zo houdt u de regie. En mocht er in de tussentijd iets veranderen, dan is dat geen probleem. U kunt een volmacht of een levenstestament later aanpassen of ongedaan maken.
Bijna een kwart van de ondervraagden in het Plus-onderzoek heeft een levenstestament. Dat is meestal niet om misbruik tegen te gaan. Veel eerder om, zoals iemand het zegt, “gerust te zijn over de goede bezorging van mijn spullen in de ruimste zin van het woord”. Of: “Als ik het niet meer kan, moet een ander het doen. En die moet wel mijn wensen kennen.” Anderen geven aan de kinderen niet op te willen zadelen met ‘gedoe’ of ‘onduidelijkheid’.
Gewoon testament
• Werkt ná uw overlijden.
• Regelt de erfenis.
• Benoemt een executeur.
• Vastgelegd in Centraal -Testamentenregister (CTR).
Levenstestament
• Werkt gedurende uw leven.
• Regelt de regie bij wilsonbekwaamheid.
• Benoemt één of meerdere -vertrouwenspersonen (of een -levensexecuteur).
• Vastgelegd in Centraal -Levenstestamentenregister (CLTR).
Wel/geen notaris
Het levenstestament is niet meer dan een reeks afspraken die u op papier vastlegt in een ‘akte’. Volgens het Burgerlijk Wetboek ‘een ondertekend geschrift, bedoeld om als bewijs te dienen’. Stelt u zelf zo’n akte op, dan is dat een ‘onderhandse’ akte. Gaat u ervoor naar de notaris, dan is het een ‘authentieke’ of ‘notariële’ akte. U bent niet verplicht om voor een levenstestament naar de notaris te gaan, al heeft dat voordelen. Zo kan de notaris u voorzien van advies op maat en neemt hij u werk uit handen. Bovendien kan de notaris ervoor zorgen dat het levenstestament in het Centraal Levenstestamentenregister wordt opgenomen. Daar kan een (kandidaat- )notaris navragen of er een levenstestament is opgesteld. In het register is alleen te zien of er een levenstestament is en bij welke notaris deze is opgesteld. De inhoud van het levenstestament staat niet in register.
Wie mag wat
In een levenstestament staan allereerst een of meerdere volmachten vermeld. Daarmee geeft u aan wie er onder welke voorwaarden handelingen namens u mag verrichten: een vertrouwenspersoon. Dat kunnen één of meerdere mensen zijn. Daarnaast kunt u ook een toezichthouder aanwijzen. Bijvoorbeeld als het gaat om beslissingen boven een bepaald geldbedrag. Ook kunt u omschrijven wanneer de volmacht (en daarmee ook het levenstestament) in werking treedt. Dat kan bijvoorbeeld zijn bij opname in een verpleeghuis, maar ook door verklaring van een arts. En u kunt vastleggen in welke gevallen het levenstestament herroepen moet worden. Uit ons onderzoek blijkt dat de meeste mensen ervoor kiezen hun partner als vertrouwenspersoon te benoemen, gevolgd door één of meerdere kinderen.
Wat wilt u?
Daarnaast legt u zo specifiek mogelijk uw wensen vast.
Medisch: in welke gevallen zou u niet meer behandeld willen worden? Een eventuele euthanasieverklaring in het geval van uitzichtloos en ondraaglijk lijden kunt u toevoegen. In een zogeheten dementieverklaring geeft u aan bij welke symptomen van dementie en/of op welke leeftijd u denkt aan actieve levensbeëindiging. Uw wensen met betrekking tot orgaandonatie en de uitvaart kunt u ook kenbaar maken.
Financieel: wie beslist over (de verkoop van) de woning(en), het beheer van spaargeld en/of beleggingen? Wie doet de belastingaangifte? Hebt u een eigen zaak? In het levenstestament wijst u daarvoor een verantwoordelijke aan. Maar u kunt ook denken aan het volgende: hoeveel schenkingen of giften wilt u doen en aan wie of welke goede doelen?
Praktische zaken
Tot slot kan het handig zijn om in het levenstestament praktische zaken vast te leggen: een overzicht van bankrekeningen, betalingen, bezittingen, polissen en schulden. Denk ook aan inlogcodes en wachtwoorden bij verschillende websites: DigiD, uw e-mailverkeer en internetbankieren. Misschien hebt u profielen op sociale media, zoals Facebook, waar iets mee moet gebeuren. En wie krijgt de zorg voor de huisdieren?
Alternatieven
Het staat u dus vrij het levenstestament zo uitgebreid te maken als u zelf wilt. Dat is het grote voordeel van het levenstestament: het biedt een totaalpakket. Vindt u dat te omslachtig, dan zijn er alternatieven waarmee u deze zaken (gedeeltelijk) kunt regelen. Zo kunt u de wensen voor een uitvaart eenvoudig zelf vastleggen. Veel uitvaartondernemers en verzekeraars bieden daarvoor verschillende mogelijkheden. Gaat het u alleen om medische handelingen, zoals een behandelverbod en een euthanasieverklaring, dan volstaat een wilsverklaring. Daarin staan naast uw wensen op dat gebied altijd de datum, uw voornamen voluit, uw achternaam, geboortedatum en plaats. Tot slot zet u een handtekening. De Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie heeft enkele voorbeelden op de website staan (www.npcf.nl).
Het is belangrijk om wensen vooraf met uw arts(en) te bespreken. Als zij niet op de hoogte zijn van uw wensen, krijgt u de standaardbehandeling. Artsen zijn bovendien formeel niet verplicht uw wensen uit te voeren en zo kunt u wellicht tijdig kiezen voor een andere behandelaar. Voor bankzaken kunt u apart een bankmachtiging opstellen. De regels daarvoor verschillen soms per bank.
Voor andere financiële zaken kan een volmacht volstaan. Die kunt u zelf opstellen als een ‘onderhandse’ akte, al kunnen sommige instanties verlangen dat deze bij de notaris is opgesteld.